راهنمای سرمایه گذاری در گلخانه(بخش اول)

گلخانه فضایی است که در آن چهار عنصر اقلیمی نور، دما، رطوبت و دی اکسید کربن جهت رشد و نمو گیاهی کنترل می گردد.

تعریف گلخانه

امروزه از گلخانه تعاریف متفاوتی ارائه می گردد که هر یک از زاویه ای گلخانه را تعریف نموده اند. اما بطور عمده دو تعریف از گلخانه که جامع و رایج است، ارائه می گردد. 

1- گلخانه فضایی است که در آن چهار عنصر اقلیمی نور، دما، رطوبت و دی اکسید کربن جهت رشد و نمو گیاهی کنترل می گردد. البته این تعریف بیشتر رویکرد ساختاری داشته و با محوریت سازه های گلخانه ای بیان می گردد و اشاره ای به نقش نیروی انسانی، تغذیه گیاهی و غیره ندارد.

2- گلخانه فضایی است: برای اعمال مدیریت دقیق و صحیح جهت رسیدن به بالاترین میزان تولید محصول در واحد سطح. این تعریف که کامل تر از تعریف اول بوده و دارای رویکرد مدیریتی است، امروزه بیشتر مورد توجه متخصصین می باشد. از اینرو محوریت مطالب، بیشتر باتوجه به تعریف دوم است.

تاریخچه گلخانه ها

در خصوص تاریخچه گلخانه روایت های متفاوتی وجود دارد. محققین معتقدند مصری ها اولین کسانی هستند که در زمینه احداث گلخانه دائمی از خود اثر به جا گذاشته اند، اما بطور رسمی در اواخر قرن 15 در اسپانیا و ایتالیا ساختمان هائی شبیه گلخانه وجود داشته که از آنها برای تولید خارج از فصل برخی از محصولات استفاده می شد. تفکر ایجاد گلخانه در اواخر قرن 19 میلادی به لحاظ اقلیم خاصی که در اروپا وجود داشت، رونق گرفت. که از این رو کشوری مانند هلند را می توان سرآمد این پدیده کشاورزی قلمداد کرد. هلندی ها در اوائل قرن بیستم در این راه گام برداشته و بعد از جنگ جهانی دوم قدم های بلند و موثری در راه تولیدات گلخانه ای برداشته اند.

تاریخچه گلخانه در ایران

اگرچه ایران بدلیل وجود فصول مختلف و به اصطلاح چهارفصل بودن کمتر نیاز به احداث گلخانه را احساس نموده لیکن در مواردی که بیشتر تفنن و سرگرمی سر منشاء آن بوده نشانه هایی از احداث گلخانه دیده می شود، بطوریکه در سال های دور در این زمینه اقداماتی صورت گرفته که آن هم باز توسط یک فرد خارجی و یک باغبان اروپائی انجام شده است. ایجاد اولین گلخانه توسط شخصی بنام پروتیوا باغبان اتریشی مظفرالدین شاه نزدیک به یک قرن پیش با تولید گل در ایران آغاز گردید. گلخانه های اولیه شیشه ای با پایه های آهنی بودند که عمدتاً گل ها و گیاهان آپارتمانی در آنها پرورش می یافت که بعضاً یا متعلق به دربار بود یا اینکه افراد سرمایه دار جهت تفریح و تفنن به این کار مشغول بودند.

اقتصاد و گلخانه ها

باتوجه به اینکه ایران با وجود فصول متنوع کمتر ضرورت ایجاد گلخانه ها را احساس نموده ولی در سال های اخیر با حضور خیل عظیم دانش آموختگان کشاورزی، به یک باره خلاء استفاده از روش های نوین کشاورزی احساس گردید. دیگر، هدر دادن اراضی مستعد کشاورزی و منابع اصلی تولید همچون آب و زمین و پیروی از روش های سنتی کشاورزی جواب گوی نسل جدید تولیدکنندگان نبود. از این رو رفته رفته اصلاح روش های سنتی که عمده اشکال زیربنایی کشاورزی ما محسوب می گردد در دستور کار سیاست گذاران قرار گرفت. طولی نکشید که ایزولاسیون انهار و آبیاری تحت فشار جای خود را در کشاورزی صنعتی باز نمود.

اگر چه در حال حاضر در دنیا بیش از 300 هزار هکتار گلخانه وجود دارد، ولی در ایران شاید این سطح به کمتر از 6000 هکتار به صورت فعال و مفید برسد، لیکن بدلیل فاکتورهایی همچون افزایش بهره وری، افزایش عملکرد، استفاده بهینه از منابع، کنترل و مهار اقلیم (بعنوان عامل اصلی محدودیت کشت) و احترام به حقوق مصرف کنندگان این صنعت طرفداران بسیاری پیدا کرده که همین موارد از جمله مواردیست که باعث گردیده کشت های گلخانه ای در دالونهای اقتصادی برای خود جای رزرو نمایند. در خصوص اهمیت کشت های گلخانه ای در اقتصاد به همین نکته بسنده باید کرد، که بسیاری از کشورهای پیشرفته نجات خود را در توسعه این صنعت دیده اند. امروزه بسیاری از کشورهای صاحب این صنعت پای را فراتر نهاده و این صنعت را با برنامه ریزی و سیاست گذاری بلند مدت به صنعت توریست پیوند زده که نتیجه آن ایجاد دهکده های توریستی گل و گیاه می باشد.

حال قبل از آنکه به ساخت گلخانه ها بپردازیم بایستی در خصوص مکان و شرایط احداث گلخانه به مطالبی اشاره گردد که قطعاً به آینده تولید و سودآوری گلخانه ها کمک شایان توجه خواهد کرد.

مکان گلخانه

اینکه برای احداث گلخانه باید چه مکانی را انتخاب کنید همواره دغدغه ی همه سرمایه گذاران بوده و هست. بسیاری معتقدند که احداث گلخانه هر جا می تواند صورت گیرد، به شرط آنکه شاخصه های لازم پایداری را داشته باشد.

1- فضای توسعه: توسعه گلخانه ها در آینده یکی از مواردی است که در هنگام احداث گلخانه می بایست مورد توجه قرار گیرد. بطور مثال توسعه سالن تولید، ساختمان و بنا، استخر ذخیره آب و غیره از جمله این موارد است که بایستی مد نظر قرار گیرد. اگر چه در ایران گلخانه ها دارای مساحت کم می باشند ولی از آنجا که در سطوح کوچک این صنعت اقتصادی نیست بنابراین باید فضای توسعه در نظر گرفته شود. میانگین مساحت زیر کشت هر واحد گلخانه ای در کشورهای صاحب این صنعت بالای چهار هکتار است، در کشور ترکیه که قدمت احداث گلخانه به کمتر از سه دهه می رسد اما گلخانه های بالای صد هکتار را در برنامه خود داشتند.

2- آب و هوا: در گلخانه ها بدلیل کنترلی که بر روی فاکتورهای محیطی خواهیم داشت به نظر می رسد عوامل آب و هوایی از اهمیت چندانی برخوردار نباشند اما انتخاب صحیح آب و هوا در کاهش هزینه های جاری همچون مصرف سوخت و انرژی موثر می باشد. همچنین عواملی مانند عرض جغرافیایی، جهت گلخانه ها و ارتفاع از سطح دریا نیز در افزایش کیفیت محصول حائز اهمیت هستند.

3- نیروی کار: وجود کارگران ماهر با دستمزد معقول که همواره در دسترس باشند برای سرمایه گذار حائز اهمیت است.

4- دسترسی به امکانات: نزدیکی گلخانه ها به بازار فروش، منابع تامین انرژی، منابع تامین مواد اولیه از جمله مواردیست که در کاهش هزینه تولید بسیار موثر است و باید مدنظر سرمایه گذار قرار گیرد.

5- تامین آب: آب رکن اساسی تولید است که امروزه در تولیدات گلخانه ای با وجود سیستم های هیدروپونیک اهمیت خود را نسبت به خاک بیش از پیش نشان داده و سرمایه گذار قبل از هر چیز می بایست به آب جهت تولید بالا و مناسب توجه ویژه نمایند. برای گلخانه ها معمولاً آب چاه در مقایسه با آب تصفیه شده و لوله کشی مقرون به صرفه تر است. 

6- جهت جغرافیایی گلخانه ها: تاثیر جهت جغرافیایی بر روی احداث گلخانه موضوعی است وارداتی که عمدتاً در کشورهای اروپایی دارای اهمیت بوده و در عملکرد آنها تاثیر داشته است. اما از آنجا که تاثیر باد غالب منطقه بر روی گلخانه را نمی توان نادیده گرفت، بنابراین بایستی تعیین جهت گلخانه ها تابع نمودارهای هواشناسی (گلباد) باشد و جهت جغرافیایی احداث گلخانه باید بر اساس گلباد هر منطقه تعیین و با ذکر زاویه شمالی و جنوبی مشخص گردد.

جهت گلخانه ها با توجه به عرض جغرافیایی و نوع گلخانه متفاوت است. در گلخانه های تونلی تک قلو، دو قلو و چند قلو بهتر است جهت گلخانه ها شمالی – جنوبی باشد، زیرا در گلخانه هایی که شرقی و غربی احداث می گردند در زمستان سایه ای در وسط گلخانه ها ایجاد می شود که این سایه مربوط به ناودان گلخانه ها است و محل مناسبی برای رشد و تکثیر و پرورش قارچ های خاکزی بوده در حالیکه در شمالی- جنوبی سایه همیشه در حال چرخش می باشد. بنابراین بایستی این سرمایه گذاری در زمین هایی صورت گیرد که قابلیت احداث گلخانه شمالی و جنوبی وجود داشته باشد.