مطالعات امکان سنجی چیست؟

مطالعه امکانسنجی(طرح توجیهی) برای اتخاذ تصمیم در مورد سرمایه گذاری در یک پروژه صنعتی باید متضمن مبنایی فنی، اقتصادی و بازرگانی باشد.

 

 ویرایش شده : مهر 1399

مطالعه امکانسنجی(طرح توجیهی)

مطالعه امکانسنجی یا Feasibility Stusy برای اتخاذ تصمیم در مورد سرمایه گذاری در یک پروژه صنعتی باید متضمن مبنایی فنی، اقتصادی و بازرگانی باشد. این مطالعه باید عوامل مهمی را که با تولید یک محصول بخصوص ارتباط دارد همراه با روش های جایگزین برای تولید این محصول، معین وآنها را تحلیل کند. این گونه مطالعه باید طراحی با ظرفیت مشخص و در محل خاص با استفاده از تکنولوژی ویژه یا تکنولوژی هایی که با مواد و نهاده های خاصی ارتباط دارد، و با هزینه های سرمایه گذاری و تولید و درآمد فروش مشخص، بازده سرمایه گذاری را معین و ارائه نماید.

برای رسیدن به این هدف، باید از روش آزمون پیاپی با یک دور کسب  اطلاعات و مقایسه آنها با استانداردها و ارتباطات متقابل استفاده کرد. این روش لازم است با راه حل های جایگزین احتمالی برای برنامه های تولید، مناطق جغرافیایی، محل های احداث کارخانه، تکنولوژی مکانیکی، الکتریکی، مهندسی راه و ساختمان و تشکیلات سازمانی، به منظور به حداقل رساندن هزینه های تولید و سرمایه گذاری هماهنگ شود.

 

اگر داده هایی که به این ترتیب به دست می آید حاکی از عدم دوام پروژه باشد پارامترهای متعدد و برنامه تولیدی، مواد اولیه و تکنولوژی باید به منظور ارائه پروژه ای که به نحو مطلوب توصیف شده و دارای قابلیت دوام است مورد جرح و تعدیل قرار گیرد. «مطالعه امکانسنجی» باید این فرآیند بهینه سازی را توصیف و مفروضات و راه حل های انتخاب شده را توجیه کند و دامنه پروژه را به عنوان ادغام جایگزین های جزیی و منتخب معین سازد. اگر پروژه به رغم جایگزین هایی که مورد بررسی قرار گرفت دارای قابلیت دوام نباشد، این موضوع باید در «مطالعه امکانسنجی»(طرح توجیهی) گفته و توجیه شود.

برآورد نهایی در مورد هزینه های سرمایه گذاری و تولید و محاسبات بعدی مربوط به قابلیت سوددهی مالی و اقتصادی فقط زمانی مفید خواهد بود که دامنه پروژه به طور صریح به منظور عدم حذف بخش های ضروری و هزینه های مربوط به آنها مشخص و معین شده باشد. دامنه پروژه باید به وسیله نقشه ها و جداولی توصیف و معین گردد تا بتوان در آینده از آن به عنوان ساختار کمکی استفاده کرد.

بسیاری از «مطالعات امکانسنجی» دارای پوشش یکسان یا مشابهی است، هرچند با توجه به عواملی از قبیل ماهیت صنعت، بزرگی و پیچیدگی واحد تولیدی مورد نظر از یک سو و سرمایه گذاری و سایر هزینه های مربوط، از سوی دیگر ممکن است از لحاظ جهت گیری و تاکید مسائل مورد اشاره اختلاف بسیاری وجود داشته باشد. اما به طور کلی یک «مطالعه امکانسنجی»(طرح توجیهی)  مطلوب باید اجزای اصلی و پیامدهای یک پروژه صنعتی را مورد تحلیل قرار دهد، به ویژه که هر گونه نارسایی در این زمینه، سودمندی مطالعه را محدود میکند.

عرضه کنندگان تجهیزات یا تکنولوژی درک درستی از اصطلاح «مطالعه امکانسنجی» (طرح توجیهی) ندارند و اغلب به عمد آن را نادرست به کار میبرند. غالبا خلاصه ای از وضع یک پروژه که برای تجهیزات یا انتخاب تکنولوژی ویژه ای تهیه می گردد، «مطالعه امکانسنجی» نامیده می شود. گاه برآوردهای تولید یا فروش، مبتنی بر به کار گیری تجربیات کشور در حال توسعه راه اندازی می شود، کوچکترین ارتباطی ندارد. از آنجا که این مطالعات، با عوامل محلی تولید غیرمرتبط و ناسازگار است، می تواند گمراه کننده بوده، منجر به استفاده غلط از منابع شود.

«مطالعه امکانسنجی» باید با عوامل تولیدی موجود، بازار محلی و شرایط تولید ارتباط داشته باشد و این امر مستلزم تحلیلی است که باید برحسب هزینه ها و درآمدها صورت پذیرد.

 

 

«مطالعه امکانسنجی» (طرح توجیهی) ممکن است مبتنی بر وضعیت بازار و یا متکی بر مواد اولیه باشد، به این معنی که ابتکاراتی که در «مطالعه امکانسنجی» به کار می آید، یا برگرفته از تقاضای موجود و متکی بر آن است یا فرضی  است و یا ناشی از وضعیت مواد اولیه است.

«مطالعه امکانسنجی»(طرح توجیهی)  به خودی خود، یک هدف نیست، بلکه وسیله ای است برای اخذ تصمیم درباره سرمایه گذاری، که این تصمیمات به لزوم نباید موافق با نتایج حاصله از مطالعه باشد.

 

بخش‌ها و ابعاد مطالعه امکان‌سنجی

باتوجه به موارد مطروحه، هدف و چیستی یک مطالعه امکان‌سنجی تبیین گردید. در گام بعد لازم است تعیین شود مطالعه امکان‌سنجی باید دارای چه ابعادی باشد و چه بخش‌هایی باید در گزارش آن گنجانده شود. ابتدا لازم است به نکاتی که باید در مطالعه امکان‌سنجی بررسی شود، اشاره نمود:

• فرایند کنترل و شاخت مسائل
• شناسایی اهداف، فرصت‌ها و تهدید‌ها
• شرح موقعیت‌ها
• شناسایی درآمدها
• شناسایی هزینه‌ها
• تجزیه و تحلیل یک پروژه

یک طرح امکان‌سنجی از بخش‌های ذیل تشکیل شده است:

• بخش اول: آشنایی با طرح و شرکت
• بخش دوم: بررسی اقتصادی (مطالعات بازار)
• بخش سوم: مطالعات فنی و برآورد امکانات زیربنایی طرح
• بخش چهارم: برآورد سرمایه‌گذاری طرح
• بخش پنجم: برآورد هزینه‌های تولید و ارزش فروش سالانه طرح
• بخش ششم: پیش‌بینی مالی و نحوه تامین مالی طرح
• بخش هفتم: تعیین شاخص‌های مالی و اقتصادی طرح

همچنین این مطالعات برای طرح‌ها و پروژه‌های ذیل صورت می‌پذیرد:
• راه اندازی کارخانه‌های صنعتی و تولیدی
• راه‌اندازی کسب و کارهای خدماتی و جدید
• پروژه‌هایی که یک بار اتفاق می‌افتند مانند: پروژه‌های عمرانی
• تصمیم گیری و انتخاب بین چند گزینه سرمایه‌گذاری

 

 اهداف مطالعه امکان سنجی

طرح‌های امکان سنجی با اهدافی به شرح ذیل، تهیه می‌گردند:

• به موسسات مالی
• جهت دریافت وام و تسهیلات
• معرفی طرح به سرمایه‌گذاران جدید
• اخذ مجوزها
• تلفیق شرکت ها
• و...

 مراحل مطالعه امکان سنجی
اهداف، فعالیت‌ها و مواردی که باید در یک مطالعه امکان سنجی آورده شود، در بخش‌های قبلی توضیح داده شد. در این قسمت، مراحل انجام یک مطالعه امکان سنجی تبیین می‌گردد که عبارتند از:

• گام اول: بررسی تقاضا، تعیین حوزه عملکرد یا محدوده پروژه، شناخت سیستم موجود، شناخت نیازها و مشکلات

• گام دوم: بررسی و تحلیل اهداف سیستم جدید که معمولاً براساس اولویت و تقدم اجرایی، طبقه بندی می‌شوند، پس برای هر هدف، باید افراد و واحدهای ذینفع مشخص گردند.

• گام سوم: تعیین موجودیت‌های خارجی، توجه شود که این موجودیت‌ها باید با دقت، مشخص شده و ارتباط آنها با سیستم تعیین گردد.

• گام چهارم: تعیین عوامل محدود کننده اجرای پروژه، به عبارت دیگر، میزان ریسک در موفقیت پروژه، مشخص شود.

• گام پنجم: تعیین دقیق محدوده پروژه، نیازها را مشخص نموده و به تایید مشتری برسد.

• گام ششم: ارائه راه حل

• گام هفتم: بررسی اقتصادی پروژه، هزینه‌های سخت افزاری، نرم افزاری، افراد، مکان و زمان باید معین گردد.

 پنج فاکتور رایج در مطالعه امکان سنجی
عبارت مخفف تلوس (TELOS) به معنی پنج زمینه در امکان سنجی است که شامل موارد ذیل می‌باشد:

1) فنی
2) اقتصادی
3) قانونی
4) عملیاتی
5) زمان بندی

 امکان سنجی فنی

ارزیابی امکان سنجی فنی بر روی به دست آوردن درکی از منابع فنی موجود در سازمان و امکان استفاده از آنها در زمان مورد نیاز در سیستم پیشنهادی، تمرکز دارد و یک ارزیابی از سخت افزار و نرم افزار موجود و اینکه تا چه حد با سیستم پیشنهادی همخوانی دارند را فراهم می‌نماید.

 

فیلم آموزشی امکان سنجی چیست؟

 

 امکان سنجی اقتصادی

هدف بررسی امکان سنجی اقتصادی، تعیین مزایای مثبت اقتصادی جهت سازمانی است که سیستم پیشنهادی برای آن فراهم شده و شامل اندازه‌گیری و شناسایی تمام مزایای مورد انتظار می‌گردد. همچنین این ارزیابی معمولاً دارای یک تحلیل هزینه / سود می‌شود.

امکان سنجی قانونی

تعیین می‌کند که آیا سیستم پیشنهادی با الزامات قانونی، تناقضی دارد یا خیر، مثلاً یک سیستم پردازش داده باید با قوانین حفاظت اطلاعات محلی، همخوانی داشته باشد.

 امکان سنجی عملیاتی

امکان سنجی عملیاتی، مقیاسی برای چگونگی حل مسائل و بهره‌برداری از فرصت‌های شناسایی شده در تعاریف توسط یک سیستم پیشنهادی است و اینکه الزامات شناسایی شده در فاز تحلیل تا چه میزان، الزامات توسعه سیستم را برآورده می‌نماید.ارزیابی امکان سنجی عملیاتی بر میزان مناسب بودن پروژه‌های توسعه‌ای پیشنهادی برای محیط کسب و کار موجود و اهداف آن باتوجه به توسعه زمان‌بندی، تاریخ تحویل، فرهنگ و همکاری و فرآیندهای موجود کسب و کار، تمرکز دارد.

 امکان سنجی زمان‌بندی

در صورتی که زمان تکمیل پروژه بیش از حد، طولانی باشد، قبل از اینکه به عنوان پروژه‌ای مفید تلقی گردد، ممکن است دچار شکست شود. معمولاً این بدین معنی است که تخمین بزنید توسعه یک سیستم، چقدر طول می‌کشد و آیا می‌توان آن را در یک بازه زمانی و با استفاده از برخی روش‌ها مانند دوره بازگشت، تکمیل نمود. امکان سنجی زمان‌بندی، مقایسی است جهت اینکه زمان‌بندی یک پروژه تا چه حد منطقی است؟ با داشتن توان فنی موجود، آیا موعدهای مقرر شده در پروژه، منطقی هستند؟ برخی از پروژه‌ها با موعدهای مشخص شروع می‌شوند و شما باید تعیین کنید که این موعدها آیا اجباری هستند یا تنها زمان‌های مطلوب می‌باشند.

 

 

جنبه‌های ارزیابی طرح در مطالعات توجیهی

1) ارزیابی بازار
2) ارزیابی فنی
3) ارزیابی مالی
4) ارزیابی اقتصادی

ارزیابی بازار

 

ارزیابی بازار، یک کار مقدماتی در انجام مطالعات یک طرح است که در آن دو سوال بدین شرح مطرح می‌گردد:

1.نیاز بازار به محصول یا خدمات مورد نظر، چقدر خواهد بود/
2.سهم بازار برای محصول یا خدمات طرح مورد نظر، چقدر خواهد بود؟
اطلاعات مورد نیاز:

• روند مصرف گذشته و سطح مصرف فعلی
• وضعیت عرضه در گذشته و حال
• امکانات و محدودیت‌های تولید
• وضعیت واردات و صادرات
• وضعیت رقابت
• ساختار هزینه
• ثبات تقاضا

 

 

 ارزیابی فنی

مهمترین سوالات در ارزیابی فنی (مطالعه جنبه‌های مهندسی طرح)

آیا مطالعات و تست‌های مقدماتی انجام یا پیش‌بینی شده است/
ایا در دسترس بودن مواد خام، انرژی و سایر ورودی‌ها تضمین شده است؟
آیا ظرفیت و محل اجرای طرح، مناسب انتخاب گردیده است/
آیا روش تولید، درست انتخاب شده است؟
آیا ماشین الات و تجهیزات، مناسب انتخاب شده است؟
آیاتکنولوژی پیش‌بینی شده از نقطه نظر جامعه، مناسب می‌باشد؟

ارزیابی مالی

در ارزیابی مالی طرح توجیهی، موارد ذیل بررسی می‌گردد:

• میزان سرمایه مورد نیاز طرح
• هزینه سرمایه
• نقطه سر به سر
• جریانات نقدی
• ارزش فعلی خالص و نرخ بازده داخلی طرح و...
• وضعیت و عملکرد مالی

 ارزیابی اقتصادی
در ارزیابی اقتصادی، موارد ذیل مورد بررسی قرار می‌گیرد:

- تجزیه و تحلیل هزینه و منفعت طرح از دید جامعه
- اثرات طرح روی صرفه جویی در جامعه
- اثرات طرح روی خودکفایی
- اثرات طرح بر اشتغال

تهیه و ارائه گزارش مرحله نهایی مطالعه امکان سنجی

 

-بی طرفی: مطالعه امکان سنجی، پتانسیل موفقیت یک پروژه را ارزیابی می نماید، به همین دلیل بی طرفی، یک فاکتور مهم در اعتباری است که از طرف سرمایه گذاران و موسسات وام دهنده داده می شود. از این رو این کار را می بایست به صورت هدفمند انجام داد و از یک روش بی طرفانه جهت فراهم آوردن اطلاعاتی که تصمیم ها بر مبنای آن گرفته می‌شوند، استفاده نمود.
- تجربه: امکان سنج باید فردی باشد تا بتواند به درستی هزینه، زمان، افراد لازم و تعیین سرحدات را تخمین بزند.

 

 

 

موسسه مطالعاتی سپینود شرق  یکی از شرکتهای تهیه کننده طرح امکان سنجی دارای گرید الف از کانون مشاوران اعتباری و سرمایه گذاری بانکی باسابقه بیش از 14 سال و انجام بیش از 300 طرح توجیهی است.  برای دریافت رزومه سپینود شرق  لینک زیر را کلیک بفرمایید . 

برای مطالعه مقالات امکانسنجی اینجا کلیک کنید .

 

 

منبع:

ارزیابی طرح های اقتصادی «سید احمد میرمطهری»

کتاب جامع طراحی و تدوین طرح کسب و کار
تالیف: دکتر رضا محمد کاظمی- دانشیار دانشکده کارافرینی دانشگاه تهران

 جمع آوری شده در گروه تولید محتوی سپینود شرق
کلیه حقوق این وبسایت متعلق به موسسه سپینود شرق می باشد