متانول یکی از سه محصول اساسی صنایع شیمیایی (در کنار اتیلن و آمونیاک) محسوب می‌شود و به دلیل کاربردهای گسترده‌ای که دارد، جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف به دست آورده است

معرفی و خواص متانول

متانول یکی از سه محصول اساسی صنایع شیمیایی (در کنار اتیلن و آمونیاک) محسوب می‌شود و به دلیل کاربردهای گسترده‌ای که دارد، جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف به دست آورده است. این ماده نه‌تنها به‌عنوان یک سوخت پاک مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه نقش مهمی در تولید هیدروژن برای پیل‌های سوختی ایفا می‌کند.

کاربردهای متانول

1) تولید مواد شیمیایی پایین‌دستی: متانول به‌عنوان ماده اولیه در تولید بسیاری از مواد شیمیایی نظیر فرمالدهید، اسید استیک، متیل‌متی‌آکریلات و سایر محصولات پایین‌دستی استفاده می‌شود که در صنایع مختلفی از جمله پلاستیک، داروسازی و صنایع ساختمانی کاربرد دارند.

2) بیو الکل یا متانول آلی: متانول تولیدشده از منابع زیستی مانند تقطیر چوب و سایر ترکیبات آلی به نام بیو الکل شناخته می‌شود. این نوع متانول یک سوخت تجدیدپذیر است که می‌تواند جایگزینی برای مشتقات نفت خام باشد. با این حال، استفاده ۱۰۰ درصدی از بیو الکل در موتورهای درون‌سوز نیازمند تغییرات فنی در طراحی موتورها است.

خوراک تولید متانول

1)گاز طبیعی به‌عنوان خوراک اصلی: امروزه، اغلب کارخانه‌های جدید تولید متانول از گاز طبیعی به‌عنوان خوراک اولیه استفاده می‌کنند.
2) جایگزینی گاز طبیعی با نفتا: در برخی مناطق، کارخانه‌هایی که در گذشته از نفتا به‌عنوان خوراک تولید متانول بهره می‌بردند، خطوط تولید خود را تغییر داده و گاز طبیعی را جایگزین کرده‌اند. این تغییر به دلیل هزینه کمتر و کارایی بالاتر گاز طبیعی در فرآیند تولید متانول صورت گرفته است.

متانول، با کاربردهای متنوع و نقش کلیدی‌اش در صنایع شیمیایی و انرژی، همچنان یکی از پرکاربردترین محصولات پایه در جهان به شمار می‌آید.
جدول زیر به معرفی متانول و خواص آن اشاره دارد.

نقش خاورمیانه در تولید متانول جهان

خاورمیانه به‌دلیل دسترسی گسترده به منابع عظیم نفت و گاز، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان محسوب می‌شود. این منطقه دارای حدود ۸۲.۵ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی است که ۴۰ درصد از کل ذخایر جهانی گاز طبیعی را شامل می‌شود. این ذخایر غنی و فراوان، کشورهای خاورمیانه را قادر ساخته است که با هزینه‌ای کمتر از سایر مناطق جهان، خوراک مورد نیاز برای تولید متانول را تأمین کنند. این مزیت رقابتی باعث شده تا خاورمیانه جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی متانول و زنجیره‌های پایین‌دستی آن داشته باشد.

ظرفیت اسمی و تقاضای متانول در خاورمیانه

• تعداد مجتمع‌های تولیدی: در سال ۲۰۲۴، خاورمیانه دارای ۲۰ مجتمع تولید متانول است. توزیع این مجتمع‌ها به صورت زیر است:
• ایران: ۱۱ مجتمع
• عربستان: ۴ مجتمع
• عمان: ۳ مجتمع
• قطر: ۱ مجتمع
• بحرین: ۱ مجتمع

ظرفیت اسمی و ضریب عملیاتی

در سال ۲۰۲۳، ظرفیت اسمی تولید متانول در خاورمیانه ۲۵.۲۴ میلیون تن و ضریب عملیاتی آن ۷۳ درصد بود. با بهره‌برداری از پتروشیمی آرین متانول در ایران، ظرفیت اسمی منطقه در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۲۷ میلیون تن افزایش یافت.

• صادرات و مصرف داخلی
حدود ۸۷ درصد از متانول تولیدی در خاورمیانه صادر می‌شود، در حالی که سهم مصرف داخلی آن تنها ۳.۴ درصد از مصرف جهانی را تشکیل می‌دهد. این آمار نشان‌دهنده توسعه‌نیافتگی زنجیره ارزش متانول در این منطقه است.

• ایران: پیشتاز تولید متانول

ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده متانول در خاورمیانه نقش اصلی را در ظرفیت‌سازی این صنعت ایفا کرده و بیشترین تعداد مجتمع‌های تولید متانول را در منطقه به خود اختصاص داده است.

سه شرکتLurgi ، Topsoe و Casale صاحبان لیسانس واحدهای تولیدی متانول در کشور هستند. واحدهای تولید متانول پتروشیمی‌های شیراز، خارگ و زاگرس از جمله واحدهای طراحی شده به وسیله شرکت Lurgi هستند. همچنین طراحی واحدهای متانول پتروشیمی‌های فن‌آوران، مرجان، کیمیای پارس خاورمیانه و سبلان توسط شرکت Topsoe انجام شده است. پتروشیمی‌های کاوه و بوشهر نیز بر مبنای طراحی شرکت Casale واحده متانولی خود را راه‌اندازی کرده‌اند.

 عملیات اجرایی احداث پتروشیمی آرین متانول با سرمایه‌گذاری ۲۴۳ میلیون دلار در زمینی به مساحت ۷ هکتار در منطقه ویژه اقتصادی پارس (عسلویه) در سال ۱۳۹۵ آغاز شد که سالانه یک‌میلیون و ۶۵۰ هزار تن متانول تولید خواهد کرد.

چشم‌انداز توسعه

با این حال پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده نیز ظرفیت اسمی متانول در خاورمیانه افزایش پیدا کند که عمده افزایش نیز بواسطه ایران خواهد بود. از جمله طرح‌های افزایش ظرفیت اسمی متانول در خاورمیانه (به جز ایران) می‌توان به ساخت یک واحد متانول با ظرفیت اسمی ۱.۸ میلیون تن در پارک تعزیز امارات، افزایش ۱۰۰ هزار تنی ظرفیت اسمی متانول در پتروشیمی Chemanol  عربستان و همچنین برنامه تولید متانول سبز در این کشور اشاره کرد.

تهیه شده در گروه مطالعات سپینود شرق