مکان یابی بیمارستانها (Site Selection)در سطح شهرها و حتی خارج از آن، از مواردی تخصصی است که برنامه ریزان و مدیران شهری در سالهای اخیر، توجه ویژه ای به آن مبذول داشته اند.
مراکز درمانی به عنوان یکی از اصلی ترین خدمات شهری و از عوامل کلیدی سنجش میزان تحقق پذیری توسعه پایدار در شهرها، با حساسیت بالایی برای مکان گزینی و انتخاب فضای قرارگیری مواجه هستند. انتخاب مکانی مناسب و بهینه برای استقرار کاربری های درمانی و بیمارستان ها به قدری حائز اهمیت است که می توان گفت با سلامت و جان انسانها سر و کار دارد و نمی توان با اغماض از ان عبور کرد چرا که در آن صورت خسارات غیر قابل جبرانی برای سلامت شهروندان و جامعه در پی خواهد داشت.
با گسترش ورود بخش خصوصی به حیطه ارائه خدمات درمانی به شهروندان و سود مناسب ناشی از ارائه این خدمات، سرمایه گذاران زیادی در پی راههایی برای سرمایه گذاری در بخش خدمات درمانی و به خصوص احداث بیمارستانها هستند. این اقدامات، بدون داشتن آگاهی کافی و اولیه ممکن نخواهد بود و وظیفه متخصصین این حوزه است که سرمایه گذاران را به مسیر درست اجرای این امر راهنمایی کنند تا کلیه جامعه از اثرات مثبت این اقدام بهره مند شوند.
مکان یابی بیمارستانها (Site Selection)در سطح شهرها و حتی خارج از آن، از مواردی تخصصی است که برنامه ریزان و مدیران شهری در سالهای اخیر، توجه ویژه ای به آن مبذول داشته اند. به طور کلی، مکان یابی احداث بیمارستانها باید به صورت دقیق و جداگانه برای هر نمونه موردی و توسط متخصصین شهری، محیط زیست و سازه انجام گیرد، اما اصول کلی و اولیه ای هستند که در تمام دنیا برای این کار مشترکند و غیر قابل تغییر و اغماض هستند. در ادامه سعی شده که اصلی ترین و مهم ترین این موارد انتخاب و توضیح داده شوند تا برای افرادی که قصد ورود به این حوزه سرمایه گذاری را دارند، اندکی رفع ابهام صورت گیرد.
الزاماتی که در مکان یابی بیمارستانها باید به آنها توجه شود، در چند بخش دسته بندی شده اند و به شرح ذیل هستند:
الف- الزامات هزینه ای
1.زمین و ساختمان: هزینه تأمین زمین (خرید یا اجاره آن) و هزینه های ساخت و ساز که با توجه به مکان قرارگیری پروژه متفاوت خواهند بود.
2. وجود زیرساختها: برای ساخت یک بیمارستان، می توان گفت که یکی از مهمترین عوامل برای مکان یابی آن، در دسترس بودن راههای ارتباطی و منتهی به بیمارستان هستند. دسترسی به خیابانهای اصلی شهر، میادین و تقاطع های اصلی از مهمترین عواملی هستند که باید ذکر شوند. همچنین، از زیرساختهای مورد نیاز دیگر برای مکان قرارگیری بیمارستان، می توان وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو، اتوبوسهای شهری و نزدیکی به پایانه های مسافربری را نام برد. قرارگیری در جوار فضای سبز شهری و ایستگاههای آتش نشانی نیز، مزیت محسوب می شوند. همچنین تأمین بودن تأسیسات و تجهیزات مورد نیاز برای مکان انتخابی مانند تأمین آب، برق، گاز، شبکه تصفیه فاضلاب و ... از مزیت های مهم مکان قرارگیری بیمارستان محسوب می شوند.
3. ویژگی های زمین: ویژگی های زمین انتخاب شده برای احداث بیمارستان، از موارد مهم محسوب می شود. نحوه قطعه بندی زمین در محدوده مورد نظر و قطعات همجوار، کاربری زمین تعیین شده برای قطعه مورد نظر و قطعات زمین همجوار، کاربری های سازگار و ناسازگار با کاربری درمانی و فعالیت بیمارستانی، حد مجاز برای بارگذاری زمین در محدوده مورد نظر، بافت زمین، جنس خاک، ارتفاع آن و ویژگی های زمین شناسی، نحوه تصرف و مالکیت زمین و همچنین ویژگی های بصری و دید و منظر مناسب از موارد مهم برای انتخاب قطعه زمین مناسب برای کاربری درمانی و بیمارستان هستند.
همچنین، اندازه مناسب و استاندارد طبق معیارهای وزارت بهداشت برای طول عرض مجاز زمین برای تأمین فضاهای مورد نیاز بدون محدودیت فضایی از مواردی است که در انتخاب زمین باید به آن توجه شود. رعایت سطح اشغال مجاز برای ساخت و ساز و تأمین فضاهای خدماتی مانند پارکینگ و فضای سبز، از الزامات دیگر هستند که باید به آنها توجه ویژه شود.
در مکان یابی بیمارستان باید توجه شود که حریم های صوتی برای کاربری هایی با شدت تولید صوت بالا رعایت شود. کاربری های ناسازگار با کاربری درمانی از لحاظ شدت صوت و تولید آلودگی صوتی عبارتند از: ترافیک هوایی (فرودگاه و خطوط هوایی)، ترافیک زمینی یا حمل و نقل زمینی از طریق آزادراهها و اتوبانهای شهری، عبوری های اصلی و خیابانهای پر ترافیک، حمل و نقل ریلی، قطار و ایستگاههای راه آهن و در آخر کاربری های صنعتی
4. ویژگی های ترافیکی: انتخاب مکانی برای احداث بیمارستان که هم دسترسی مناسبی به راههای اصلی داشته باشد و هم از هیاهوی ترافیکی به دور باشد، از مواردچالش برانگیز در مکانیابی بیمارستانها محسوب می شود. به دلیل نیاز بیماران به داشتن آرامش و فضای ساکت، مکان انتخابی باید به دور از شلوغی و آلودگی خودرو ها باشد. همچنین حجم ترافیک موجود در محورهای مواصلاتی به بیمارستان نباید سنگین و به گونه ای باشد که مانع از امدادرسانی سریع شود.
برای مثال، مکان انتخابی برای احداث بیمارستان نباید در جایی واقع شده باشد که تنها از محورهای پر تردد و پر ترافیک شهری امکان دسترسی به آن وجود داشته باشد. در اینصورت، در ساعات اوج ترافیکی، عملیات امدادرسانی به بیماران، با مشکلات اساسی مواجه خواهد شد. فرض کنید بیمارستانی در مکانی واقع شده باشد که آمبولانس ها برای ورود و خروج از بیمارستان، ناچار باشند قسمتی از مسیر را در اتوبانهای پر ترافیک شهری طی کنند، در اینصورت خطرات جدی، جان بیماران را تهدید خواهد کرد.
ب- الزامات تقاضا
1.جامعه هدف: تقاضای موجود در جامعه هدفی که بیمارستان احداثی به آنها خدمات رسانی خواهد کرد، از موارد مهمی محسوب می شود که بدون در نظر گرفتن آن، احداث بیمارستان ممکن است با محدودیت های جدی مواجه شود. الزامات اقتصادی- اجتماعی جامعه هدف، از مهمترین موارد در این بخش است.
در مکانیابی بیمارستان باید به این موضوع توجه شود که استفاده کنندگان از خدمات بیمارستانی، چه قشری از جامعه با چه سطحی از درآمد هستند. الزامات اجتماعی و فرهنگی آنها، رعایت چه مواردی را ایجاب می کند. برای مثال، اگر بیمارستانی بسیار شیک و لوکس در منطقه ای فقیر نشین و متوسط در شهر احداث شود، با چالش هایی روبرو خواهد شد و نمی تواند به هدف منظور، دستیابی داشته باشد. به علاوه، جمعیت ساکن در منطقه مورد نظر اهمیت دارد. احداث بیمارستان در مناطق پر جمعیت شهری با تراکم جمعیتی بالا، می تواند سود حاصل از ارائه خدمات را تا حدود زیادی تأمین کند.
همچینین، توزیع سنی جمعیت مورد نظر در محدوده، حائز اهمیت خواهد بود. برای مثال، یک بیمارستان فوق تخصصی کودکان، بهتر است در نقاطی از شهر احداث شود که عمده توزیع سنی جمعیت در سنین کمتر قرار دارد. میزان مراجعه به بیمارستان در هر منطقه از شهر، بیانگر سطح سلامت مردم آن منطقه است. بنابراین باید این نکته لحاظ شود که مردم منطقه به چه خدمات بیمارستانی نیاز خواهند داشت.
2. میزان بهره مندی منطقه از خدمات سلامت: تعداد تخت های بیمارستانی موجود در محدوده مورد نظر و همچنین آمار تعداد بیماران انتقالی به بیمارستانهای موجود در سالهای گذشته باید در نظر گرفته شوند. به علاوه، تعداد بیمارانی که به بیمارستانهای موجود در منطقه مراجعه کرده و به دلیل کمبود تخت پذیرش نشده اند نیز می تواند بسیار کمک دهنده باشد. تعداد ویزیت هایی که پزشکان بیمارستانهای محدوده در روز انجام می دهند، و همچنین، هزینه متوسطی که خانوارهای منطقه برای انجام خدمات سلامت انجام می دهند، از مواردی هستند که باید به آنها توجه شود.
3. بیمارستانهای موجود در محدوده مورد نظر: فاصله مکانی از بیمارستانهای موجود و دانشکده پزشکی در احداث یک بیمارستان جدید بسیار حایز اهمیت است. به علاوه، درجه بیمارستانهای رقیب و سطح خدمات رسانی آنها می تواند نکته قابل توجهی باشد. برای مثال، در منطقه ای که بیمارستانهایی در حال ارائه سطوح بالای خدمات درمانی هستند، احداث یک بیمارستان با سطح پایین تر برای ارائه خدمات، توجیه نخواهد داشت.
ج- الزامات مخاطرات طبیعی و انسانی
1.بلایای طبیعی: فاصله مکان مورد نظر از مناطق پر خطر زمین شناسی مانند خطوط گسل و رانش زمین باید به میزان لازم در نظر گرفته شود.
2. مخاطرات انسانی: فاصله مکان احداث بیمارستان باید از مناطق صنعتی رعایت شود تا آلودگی های ناشی از مناطق صنعتی از طریق باد، آب و خاک به مکان بیمارستان منتقل نشوند. همچنین، در بعضی موارد، با وجود رعایت فاصله، ممکن است شدت باد به قدری باشد که آلودگی های را به بیمارستان منتقل کندو بنابراین باید تمامی این موادر دیده شوند.
د- الزامات زیست محیطی: رعایت الزامات زیست محیطی مانند قرارگیری محدوده در منطقه ای با کمترین آلودگی هوا و بیشترین فاصله از مناطق صنعتی، از اصول اولیه مکان یابی بیمارستان محسوب می شوند. علاوه بر آلودگی هوا، آلودگی صوتی نیز باید در کمترین درجه خود باشد. فاصله از خطوط راه آهن و مناطق صنعتی، به همین منظور باید رعایت شود. به علاوه باید حفظ محیط زیست و حفاظت از تنوع زیستی نیز در نظر گرفته شود.
فاصله از مراکز تصفیه فاضلاب و توالت های عمومی نیز باید در مکان یابی رعایت شود. همچنین، بیمارستان نباید در مکانی احداث شود که برای محیط زیست اطراف مضر باشد و منابع آب اطراف با فاضلاب بیمارستانی آلوده شود. به این ترتیب، فاصله بیمارستان از رودخانه های موجود، کانال های آبی و دریاچه های اطراف مهم خواهد بود.
ه- الزامات اجرایی و مدیریتی: اگر تمامی موارد گفته شده در بالا برای مکان یابی بیمارستان رعایت شوند، اما نکات مدیریتی و اجرایی رعایت نشوند، می توان گفت که تمام اقدامات قبلی بی فایده خواهند بود. قوانین و مقررات موجود برای احداث بیمارستان و همچنین تصمیمیات سیاستگزاران و ذینفعان در اجرای پروژه بسیار با اهمیت هستند.
محدودیت های مالی و بودجه ای سرمایه گذاران، ناهنجاری های جامعه هدف و کارشکنی های آنها، محدودیت های مقطعی و همچنین افراد مهم و تأثیرگذار در روند اجرایی پروژه، از دیگر موارد پر اهمیت هستند که به طور قطع باید به آنها توجه شود. نیروی کار موجود در منطقه از لحاظ تجربه و آموزش دیده بودن و همچنین تعداد پزشکان متبحر و ماهر که حاضر به کار در بیمارستان به طور دائمی خواهند بود، از مواردی هستند که در مکان یابی بیمارستان باید رعایت شوند.
همچنین برای توسعه آتی بیمارستان، الزامات برنامه ریزی و طراحی شهری و محدودیت های ناشی از قوانین و مقررات شهرسازی باید در نظر گرفته شوند.
ی- سایر الزامات: موارد پیش بینی نشده در اجرای هر پروژه ای محتمل است و باید طوری برنامه ریزی شود که برای مخاطرات غیرمنتظره اعم از ازدیاد هزینه ها آمادگی وجود داشته باشد. به علاوه، باید تحلیل رقبا برای احداث بیمارستان به طور دقیق و فنی انجام شود.
منبع:
Moradian MJ, Ardalan A, Nejati A, Boloorani AD, Akbarisari A, Rastegarfar B. Risk Criteria in Hospital Site Selection: A Systematic Review. PLOS Currents Disasters. 2017 May 1 . Edition 1
تهیه شده در موسسه سپینود شرق
کلیه حقوق این وبسایت متعلق به موسسه سپینود شرق می باشد.
