مفهوم طرح توجیهی(امکان سنجی)

مفهوم طرح توجیهی

بررسی و تجزیه و تحلیل شانس موفقیت یک پروژه یا کسب و کار را طرح توجیهی می گویند. هدف از مطالعات امکان سنجی، تعیین امکان پذیری و اجرایی بودن یک پروژه و میزان سوددهی آن است که عموماً شخص ثالثی خارج از مجموعه سرمایه گذاران و شرکای پروژه یا کسب و کار عهده‎دار انجام آن هستند چرا که در مواجهه با فرصت های سرمایه گذاری، بسیاری از به سرمایه گذاران ممکن است تمرکز خود را تنها روی مزیت ها یا نقاط مثبت معطوف نمایند. در مطالعات امکان سنجی، کلیه عوامل موثر بر پروژه به دقت بررسی و  نقاط قوت و ضعف آن بازنگری که نهایتاً توجیه پذیری سرمایه گذاری، محاسبه می‎شود. به همین دلیل می توان گفت که مطالعات امکان سنجی، فرآیندی کنترل شده برای تعیین همزمان مشکلات و مزایای اجرای یک پروژه یا ورود به یک موقعیت سرمایه گذاری است و همراه با توصیف کامل شرایط و محاسبه درآمد و هزینه های انجام آن صورت می گیرد.

مطالعات امکان سنجی باید بشکلی صورت گیرد که همچون ابزار تحلیلی، مشتمل بر محدودیت ها، توصیه هایی برای بهبود و پیشنهادهای عملی در راستای پیشبرد امور باشد. مطالعات امکان سنجی را می توان نقطه عطف فرآیند تصمیم گیری در اجرای پروژه یا انجام سرمایه گذاری به شمار آورد.

1-محتوای مطالعات امکان سنجی دربرگیرنده کلیه جوانب و عوامل موثر بر پروژه یا موقعیت سرمایه گذاری می‎باشد. که برای نیل به این هدف، یک گزارش مطالعات امکان سنجی، حداقل در برگیرنده موارد زیر است:

* دستیابی به نیروی انسانی ساده یا متخصص، امکانات عمومی مورد نیاز مانند آب، برق و انرژی، بخش اقتصادی اطلاعات مربوط به مکان پروژه، راه های دسترسی به محل اجرای پروژه، تاثیرات اقتصادی اجرای پروژه در سطوح منطقه ای، ملی و بین المللی

* ابعاد و شرایط بازار، برنامه بازار برای فروش محصولات، بخش بازار اطلاعات مربوط به مدیریت و سازمان فروش، ابعاد رقابت در بازار و میزان تعهد به مشتریان و ذینفعان سازمان

* بخش فنی در طراحی، اجرا یا تجزیه و تحلیل فرآیندها در پروژه های مشابه باید دارای تجربه و سابقه باشند که ابتدا مناسب بودن محل اجرای پروژه با در نظر گرفتن الزامات طرح و همچنین تبعات ناشی از اجرا در مکان و منطقه مورد نظر، مورد بررسی قرار می‎گیرد. لازم به ذکر است که تمامی بخش های گزارش و از جمله بخش فنی باید مبتنی بر داده های معتبر و اطلاعات کافی و مستند جهت کسب تجزیه و تحلیل و نتیجه معتبر باشند و تمامی محدودیت های موجود در اجرای پروژه را مشخص نموده و هر عاملی که بر پیشبرد و موفقیت طرح تاثیرگذار می باشد را بیان کرد.

* بخش مالی گزارش دربرگیرنده میزان اعتبار اولیه موجود نزد صاحبان سرمایه به منظور راه اندازی و اداره پروژه قبل از درآمدزایی، انجام محاسبات مالی مربوط به هزینه ها و درآمدهای پروژه و بررسی میزان توانمندی پروژه در جبران هزینه ها، تخمین گردش مالی پروژه، نرخ بازگشت سرمایه و سایر اطلاعات مالی مورد نیاز سرمایه گذاران می‎باشد.

* مدیریت مطالعات امکان سنجی دربرگیرنده بررسی سوابق تحصیلی، کاری و تجربی مدیران پروژه به منظور بررسی میزان شایستگی و پتانسیل آنها در مدیریت پروژه می‎باشد. بدیهی است که در مورد هر پروژه، سرمایه گذار یا مرجع بررسی کننده، ترتیب قرارگیری بخش های  مذکور را تغییر می‎دهد. 

2-باید بین مطالعات امکان سنجی برای سرمایه گذاری و مطالعات امکان سنجی با هدف دریافت تسهیلات از سیستم بانکی، تمایز قائل شویم. در این صورت اگر نتایج مطالعات امکان سنجی برای دریافت تسهیلات از سیستم بانکی منفی بود، به معنای توجیه ناپذیر بودن طرح نیست زیرا تقاضای دریافت تسهیلات از بانک یا هر سرمایه گذار ثانویه غیر از مجموعه شرکای اولیه در پروژه، نوعی پیشنهاد شراکت به آنها به شمار می‎رود که در این شرایط باید ریسکِ چنین شراکتی نیز در محاسبات و مطالعات امکان سنجی لحاظ شود.

لازم بذکر است که در این نوشتار هدف، تنها پروژه ها و طرح های بزرگ در ابعاد ملی که سرمایه گذار اصلی آن بخش دولتی است، نمی باشد و نوع رویکرد بخش خصوصی یا بخش دولتی در پروژه های با رقم های سرمایه گذاری در محدوده چند صد میلیارد ریالی، مد نظر است.

3-در بخش پروژه ها و طرح های سرمایه گذاری بخش خصوصی که از دریافت مجوز از مراجع دولتی بی نیاز هستند و یا سرمایه گذار آنها از سیستم بانکی تسهیلات دریافت نکند، در اکثر مواقع انجام مطالعات امکان سنجی کمتر مورد توجه قرار گرفته و سرمایه گذار نیازی به انجام مطالعات امکان سنجی نخواهد داشت این امر بیانگر عدم وجود دانش و آگاهی نسبت به اهمیت مطالعات امکان سنجی بصورت صحیح در میان بخش عمده ای از فعالان اقتصادی در کشور می‎باشد.

بی توجهی به مطالعات امکان سنجی به دلایل زیر صورت می‎گیرد:

* بانک ـ محور شدن مطالعات امکان سنجی
* فقدان رویکرد علمی در مدیریت پروژه ها یا فرآیند سرمایه گذاری
* عدم اطلاع سرمایه گذاران با اصول بررسی فرصت های سرمایه گذاری
* رویکرد اشتباه نهادهای دولتی مربوطه در نحوه مطالبه مطالعات امکان سنجی از متقاضیان سرمایه گذاری یا اجرای طرح ها و پروژه ها
* تصمیم گیری های سریع و فاقد استراتژی های بلندمدت در مدیریت کلان اقتصادی

۴-از نظر برخی از تئوریسین ها‎ نخستین گام در بحث تغییر رویکرد سرمایه گذاران یا متقاضیان مطالعات امکان سنجی، تبیین اهمیت مطالعات در آینده هر طرح یا پروژه و همچنین نمودن آنها با چارچوب های این نوع مطالعات می باشد.
اگر چه پس از شکل گیری کانون مشاوران اعتباری و سرمایه گذاری بانکی ایران، تلاش هایی به منظور وحدت رویه گزارش ها‎ی مطالعات امکان سنجی انجام گرفته است، اما واقعیت این است که محتوای هر طرح باید با توجه به ماهیت آن تعیین شود. از اینرو نمی توان یک چارچوب کلی را به همه متقاضیان سرمایه گذاری یا اجرای طرح ها و مشاوران آنها ابلاغ و بسان وحی منزل، اجرای موبه موی آن را خواستار شد. با این وجود گاهی بانک ها‎ بررسی شکل و ظاهر گزارش های مطالعات امکان سنجی را  بر بازخوانی محتوای آن رجحان می‎دهند.

نظریاتی در جهت بهبود مطالعات امکان سنجی:

۱-آگاه‎سازی سرمایه گذاران و متقاضیان اجرای طرح ها و پروژه ها یا علاقه مندان به راه اندازی کسب وکار، نسبت به اهمیت مطالعات امکان سنجی که باید با مساعدت موسسات صادرکننده مجوز سرمایه گذاری یا راه اندازی واحدهای کسب و کار همچون وزارت تجارت، صنایع، انجمن ها و تشکل های حرفه ای فعال صورت گیرد.

۲-اصلاح رویکرد بخش های دولتی به مقوله مطالعات امکان سنجی بخصوص در رابطه با طرح هایی که توسط بخش خصوصی انجام می شود.

3-تصمیم گیری و قضاوت درباره انجام پروژه یا سرمایه گذاری بر عهده شخص متقاضی گذاشته شود؛ چرا که در عمل مسوولیت عواقب کار بر عهده ایشان می‎باشد و عقل حکم می کند که سرمایه گذار خصوصی، بیش و پیش از هر مقام دیگری برای مراقبت از سرمایه خود ارجحیت دارد.

4-تغییر نوع نگاه سیستم بانکی به گزارش های مطالعات امکان سنجی و همچنین نحوه تعامل آنها با مشاوران تهیه کننده گزارش ها، برای رفع سوءتفاهم های احتمالی و در عین حال دریافت درک بهتر از مشکلات و خواسته های این دو گروه مدیران نظام بانکی و سران تشکل های صنفی و حرفه ای مشاوران، باید اقدامات لازم را مبذول دارند.