تفاوت طرح توجیهی(Feasibility Study ) و طرح کسب و کار (Business Plan)

یک طرح توجیهی ارائه طرحی کلی از مهم ترین مسایل مرتبط با یک ایده کسب و کار است.طرح کسب و کار تحلیل طرح توجیهی را در سطحی پیچیده تر و عمیق تر ادامه میدهد.

ویرایش شده : مهر 1399

همانطور که دیوید گامپرت می­گوید: اگرچه یک طرح توجیهی (مطالعه امکان سنجی) ناموفق ممکن است در ظاهر شکست تلقی شود اما در واقع اینگونه نیست. شکست واقعی زمانی است که شما پول خود و دیگران را سرمایه گذاری کرده و به خاطر برخی موانع از تحقیق پیش از انجام پروژه باز می ماندید و کل آن پول را از دست می دادید.

 واقعا چگونه می توان یک برنامه کسب و کار موفق تدوین کرد؟

طرح توجیهی(مطالعه امکان سنجی) و طرح کسب و کار دو گام اساسی برای شروع یک کسب و کار به شمار می­روند. در این بخش تفاوت طرح توجیهی و طرح کسب و کار مختصرا توضیح داده می­شود.

 همواره این سوال مطرح می‌شود که در چه زمانی باید به سراغ نوشتن طرح کسب و کار رفت و آیا نیازی هست قبل از نوشتن طرح، گامی برداشته شود؟ یا جهت برقراری ارتباط با شرکاء، سرمایه گذاران، وام دهندگان، حامیان و خریداران بالقوه ایده‌های خود، نیازمند چه هستید؟
در جواب این سوالات باید گفت فرآیند ایجاد یک کسب و کار جدید طبق گفته بسیاری از اندیشمندان، دارای ابعاد متفاوتی بوده و نقاط گوناگون و مراحل متفاوتی برای ایجاد یک کسب و کار در نظر گرفته شده است. اما در این میان و پس از شکل گیری ایده و رسیدن به مفهوم کسب و کار، نقطه عطفی به نام مطالعه امکان سنجی وجود دارد. این مطالعه باید پیش از نوشتن طرح کسب و کار انجام گیرد و نگارش یک طرح کسب و کار بدون انجام مطالعه امکان سنجی، عملاً بیهوده و بی اساس محسوب می‌گردد.

تفاوت بین مدل کسب‌وکار و طرح کسب‌وکار

 طرح توجیهی ( امکانسنجی) چیست؟

یک طرح توجیهی  طرحی کلی از مهم ترین مسایل مرتبط با یک ایده کسب و کار است و هدف آن شناسایی عواملی است که مانع موفقیت شما در بازار کار می شود. به عبارت دیگر، طرح توجیهی است که تعیین می کند آیا یک ایده کسب و کار ایده ای معقول است یا نه.

 یک طرح توجیهی جامع اطلاعات ضروری بسیاری برای طرح کسب و کار به دست می دهد. برای مثال، به منظور تعیین امکان سنجی یک پروژه، تحلیل خوبی از بازار ضروری است. این اطلاعات مبنای بخش بازار یک طرح کسب و کار قرار می گیرند.

 از آنجا که تدوین یک طرح کسب و کار، سرمایه گذاری ارزشمندی از پول و زمان محسوب می شود، شما می خواهید پیش از انجام این سرمایه گذاری اطمینان حاصل کنید که هیچ مانع بزرگی بر سر راه ایده کسب و کارتان وجود ندارد. شناسایی موانع این هدف تدوین یک طرح توجیهی است.

 یک  طرح توجیهی به سه حوزه اصلی نظر دارد:

 الف: مسایل بازار

 ب: مسایل فنی/سازمانی

 ج: مسایل مالی

مدل کسب و کار؛ ارزیابی سریع قبل از طرح توجیهی

به علاوه، این مطالعه به معنای نگاهی دقیق در این سه حوزه است. برای مثال، یک طرح توجیهی نباید شامل تخمین­های بلند مدت و جزئی نگرانه باشد بلکه باید تحلیلی بنیادی از متوازن نمودن درآمدها و هزینه ها باشد تا ببیند برای تامین هزینه عملیات شما چه میزان درآمدی ضروری است.

امکان سنجی(طرح توجیهی) ، یک سند است که هر پروژه را از جنبه‌های فنی، اقتصادی و مالی مورد بررسی قرار داده و میزان سودآوری و قابل اجرا بودن پروژه را اندازه‌گیری می‌نماید. به عبارت دیگر، مطالعه امکان سنجی جهت اتخاذ تصمیم درخصوص سرمایه‌گذاری در یک پروژه صنعتی، باید بر مبنای تضمینی فنی، اقتصادی و بازرگانی باشد. این مطالعه، باید عوامل مهمی را که با تولید یک محصول خاص، ارتباط دارد معین و همراه با روش‌های جایگزین برای تولید این محصول، آنها را تحلیل نماید به طور کلی این طرح، به معنای بررسی و تجزیه و تحلیل شانس موفقیت یک پروژه یا کسب و کار بوده و سناریوهای جایگزین طرح را نیز معرفی می‌کند.

اینگونه مطالعات باید طرحی را با ظرفیتی مشخص و در محلی خاص با استفاده از تکنولوژی ویژه یا تکنولوژی‌هایی که با مواد و نهاده‌های خاصی ارتباط دارند، تعیین و با هزینه‌های سرمایه‌گذاری تولید و درآمد قطعی فروش، بازده سرمایه‌گذاری را ارائه نماید. در نهایت، مطالعه امکان سنجی به دو سوال بسیار مهم، پاسخ می‌دهد:
آیا طرح کارآمد است؟
آیا طرح ، سودآور است؟
در سوال اول، عملیاتی بودن یک طرح سنجیده خواهد شد و در سوال دوم، سودآور بودن، مد نظر است. توجه داشته باشید که میزان سودآوری و عملیاتی بودن مطرح نیست و این سوالات صرفاً با بله و یا خیر باید پاسخ داده شوند. این بدین معنی است که در گام نخست طرح، امکان سنجی در فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و کارآفرینان جهت راه‌اندازی و ایجاد یک کسب و کار جدید و سرمایه‌گذاری بر روی یک طرح صورت می‌گیرد.
هدف از مطالعات امکان‌سنجی، تعیین میزان امکان‌پذیری و اجرایی بودن یک پروژه و ثمربخشی آن می‌باشد. این مطالعات معمولاً توسط شخص ثالثی خارج از مجموعه سرمایه‌گذاران و شرکای پروژه یا کسب و کار صورت می‌گیرد و این امکان را فراهم می‌آورد که تمام جوانب مثبت و منفی پروژه یا موقعیت سرمایه‌گذاری، سنجیده شود.
در واقع این مطالعات در حکم گام نخست در فرآیند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران یا مدیران و کارآفرینان محسوب می‌گردد و آن را می‌توان، نقطه عطف فرآیند تصمیم‌گیری در اجرای پروژه یا انجام سرمایه‌گذاری دانست. پاسخ "بله" یا "خیر" در برابر این پرسش که: "آیا باید پروژه را اجرا کرد یا در پروژه، سرمایه‌گذاری نمود؟"، تعیین کننده روال آتی برخورد سرمایه گذار یا مدیر با صورت مسئله است. مطالعات امکان سنجی، فرآیندی کنترل شده جهت مشخص نمودن همزمان مشکلات و مزایای اجرای یک پروژه با ورود به یک موقعیت سرمایه‌گذاری است و همراه با توصیف کامل شرایط و برآورد عواید و هزینه‌های (آنالیز هزینه- فایده) انجام آن صورت می‌گیرد. مطالعات امکان سنجی نهایی، پس از مرحله پیدایش طرح و تعریف چارچوب کلی آن از لحاظ مشخصات محصول، ظرفیت تولید و میزان سرمایه‌گذاری انجام می‌شود.


 هدف برنامه کسب و کار به حداقل رساندن خطرات مرتبط با یک کسب و کار جدید و به حداکثر رساندن شانس موفقیت از طریق برنامه ریزی و تحقیق است.

اجزای اصلی یک مدل کسب و کار چه هستند؟

طرح کسب و کار چیست؟

 چنانچه طرح توجیهی بیانگر این است که ایده کسب و کار شما محکم و مستدل است، گام بعدی تهیه یک طرح کسب و کار است. طرح کسب و کار این تحلیل را در سطحی پیچیده تر و عمیق تر ادامه داده و بر پایه ای که طرح توجیهی ایجاد کرده، استوار است. برای مثال، بخش مالی طرح شامل برآورد صورت وضعیت های مالی و تخمین های مالی خواهد بود.

یک طرح کسب و کار به شما این فرصت را می دهد که نقاط ضعف را یافته و از مشکلات پنهان پیشاپیش پرده بردارید. این طرح در خدمت دو هدف قرار می گیرد: نخست، تحلیلی است از اینکه کسب و کار شما تا چه میزان به خوبی کار خواهد کرد؛ و دوم، سند مکتوب و مستنداتی است که می­تواند پشتوانه ای برای تامین مالی پروژه به حساب آید.

اگرچه طرح های کسب و کار  و طرح های توجیهی اغلب به عنوان بخشی از فرایند تقاضای وام به بانک ارائه می شوند، اما این مهمترین ویژگی آنها نیست. مهمترین ویژگی در این روند این است که آنها شما را به فکر وا می دارند.

یک طرح کسب و کار گاهی به عنوان سندی از فرایند ذهنی شما توصیف می­شود، آنگاه که شما به تحلیل نیاز های پرسنل و مدیریت، هزینه عملیاتتان، بازار، رقابتتان و غیره می پردازید. این طرح به شما کمک می­کند مقصودتان را روشن و مشخص کنید. بنابراین، اهمیت طرح توجیهی و طرح کسب و کار برای صاحبان شرکت بسیار بیشتر از هر کس دیگری خواهد بود، حتی اگر آنها متصدیان پرداخت وام در بانک ها باشند.

 با این حال، برنامه ریزی به تنهایی ضامن موفقیت در کسب و کار نیست. طرح شما باید واقع گرایانه و بر مبنای فرضیه های معتبر استوار باشد. اغلب افراد، در صورتیکه خودشان طرح توجیهی  و یا طرح کسب کار را تنظیم کنند باید تلاش کنند تا جنبه عینی آنرا حفظ کنند.  اگر شما شدیدا مشغول سازماندهی این کسب و کار هستید، پس شما از عواطفتان در آن سرمایه گذاری کرده اید. افراد به راحتی در این موقعیت مشکلات و خطرات احتمالی را نادیده انگاشته یا آنها را کوچک می شمارند. به خاطر داشته باشید که برنامه ریزی، هرچند صحیح باشد، هرگز یک ایده غلط کسب و کار را معقول و امکان­پذیر نمی­سازد.

تعریف طرح کسب و کار
برنامه یا طرح کسب و کار، جهت فعالیت کسب و کارانه (تولید، تجارت و خدمات) در یک سازمان اقتصادی بزرگ و یا پیشنهاد راه‌اندازی و توسعه شرکتی کوچک، نگاشته می‌شود و به عنوان سندی جهت تعیین میزان موفقیت ذینفعان کسب و کار در شرکتی است که بر مبنای آن، برای فعالیت‌های آتی خود تصمیم‌گیری می‌کنند. این برنامه براساس توانایی‌های شرکت در تامین نیروی انسانی، تجهیزات و سرمایه، منابع مالی و توان بازاریابی تهیه می‌شود. لازم به ذکر است که گاهی دیده شده واژه انگلیسی طرح کسب و کار یعنی Business Planیا BP با معادل "طرح تجاری" به اشتباه ترجمه و تغییر شده است؛ از آنجایی که تجارت بخشی از فعالیت‌های یک کسب و کار بوده و کسب و کار، مفهومی فراتر از تجارت دارد، بنابراین معادل این واژه، طرح کسب و کار نامیده می‌شود.

مفاهیم و تعاریف متعددی از طرح کسب و کار ارائه شده است که برخی از آنها عبارتند از:
• معجزه و جادوی نوشتن
• راهنمای اجرایی یک سرمایه گذاری از ابتدا تا انتهای طرح
• نقشه راه ایجاد کسب و کار و دستورالعملی است که تمام مراحل و اقدامات ایجاد کسب و کار را پیش‌بینی می‌نماید.
• سند مکتوبی است که جزئیات کسب و کار پیشنهادی را مشخص می‌کند، این سند باید ضمن تشریح وضعیت کنونی، نیازهای مورد انتظار و نتایج پیش‌بینی شده را شرح داده و کلیه جوانب آن را ارزیابی نماید و شامل کلیه فعالیت‌های داخلی و خارجی برای راه‌اندازی یک کسب و کار جدید است.
• یک سند برنامه‌ریزی است که اقدامات و برنامه‌های کسب و کار را برای یک دوره زمانی مشخص به صورت خلاصه ارائه می‌دهد که معمولاً شامل فهرست دقیقی از فعالیت‌ها، ریسک ها و تحلیل آنها است.
• سندی است که وضع موجود کسب و کار را بیان و برنامه‌های پیش‌بینی شده آن را برای چند سال آتی ارائه می‌نماید.
• برنامه‌ای جامع و مکتوب است که به طور مشخص و روشن. اهداف توسعه کسب و کار موجود یا جدید را تشریح می‌کند.
• سندی است که مرور کمی و کیفی بر سوابق یک کسب و کار و مالکان آن، اهداف بلندمدت و کوتاه مدت آن کسب و کار و برنامه‌های پیشنهادی برای رسیدن به اهداف آن را ارائه می‌دهد.
• به عنوان سندی از فرایند ذهنی شما توصیف می‌شود، آنگاه که به تحلیل نیازهای پرسنل و مدیریت، هزینه عملیات، بازار، رقابت خود و غیره می‌پردازید و به شما کمک می‌کند مقصود خود را روشن و مشخص نمایید.
• نوشته ای توصیفی و جامع درخصوص کسب و کار یک موسسه است. این طرح حاوی گزارشی دقیق پیرامون تولیدات یا خدمات شرکت، روش‌های تولید، بازار و مشتریان، راهبرد بازاریابی، منابع انسانی، تشکیلات، نیاز به زیرساخت ها و تامین نیازهای مالی، منابع تامین مالی و نحوه استفاده از آنها می‌باشد.
• اگر برنامه کسب و کار را مثل یک نقشه فرض کنید، بهتر می‌توانید اهمیت آن را درک نمایید. فرض کنید اگر بخواهید برای یک ماموریت یا سفر تدریجی از شهر شیراز به مشهد سفر کنید، راه های متعددی وجود دارند که هریک از آنها هزینه و زمان متفاوتی خواهند داشت.
• در تعریفی مختصر، طرح کسب و کار باید به سوالات چه چیزی؟ چرا؟ چه موقع؟ توسط چه کسی؟ و چگونه؟ پاسخ‌های روشنی ارائه دهد.
• طرح کسب و کار، انواع گوناگونی دارد،برخی از آنها برای عملیات درون سازمانی کاربرد دارند و دسته ای دیگر برای جذب سرمای، نوشته می‌شوند. آنهایی که برای جذب سرمایه نوشته می شوند، شرحی از شرکت، استراتژی های آن و پیش‌بینی های مالی را ارائه می‌دهند.
• این طرح دارای دو هدف اصلی می‌باشد:
نخست، تحلیلی است از اینکه کسب و کار شما چه میزان به خوبی کار خواهد کرد.
دوم سند مکتوب و مستنداتی است که می‌تواند پشتوانه ای برای تامین مالی پروژه به حساب آید.

 ایده کسب و کار
ایده کسب و کار، نقطه مرکزی و شالوده یک طرح کسب و کار است. بدون داشتن یک ایده کسب و کار مشخص، برنامه کسب و کار تبدیل به صفحاتی از اعداد و ارقام فاقد جذابیت برای سرمایه گذاران می شود.

 اهمیت طرح کسب و کار
اساساً طرح کسب و کار نوشته می شود تا بتواند در وهله اول، راهنمای سازمان جهت رسیدن اهدافش باشد. علاوه بر این، کاربرد مهم و اصلی طرح کسب و کار هنگامی است که سازمان نیاز دارد فرد یا سازمانی را برای انجام کاری اقناع نماید. همچنین برخی مالکان کسب و کار، فاقد سرمایه کافی بوده و به طرح کسب و کار جهت متقاعد نمودن حمایت کنندگان مالی (طرح کسب و کار یک پل ارتباطی است) نیاز دارند. اگرچه معمولاً طرح کسب و کار برای تامین سرمایه استفاده می شود لیکن در مواقع دیگر نظیر فروش کسب و کار و ادغام دو شرکت، قرارداد مشارکت در پروژه ها و سایر موارد به کار می رود.

منبع :

کتاب جامع طراحی و تدوین طرح کسب و کار

تالیف: دکتر رضا محمد کاظمی- دانشیار دانشکده کارافرینی دانشگاه تهران

جمع آوری شده در گروه تولید محتوی سپینود شرق