ضرورت و اهمیت انجام طرح توجیهی

انجام مطالعه امکان سنجی (طرح توجیهی)، یک عنصر مهم در ابتدای چرخه زندگی فرآیند توسعه منابع است.

انجام مطالعه امکان سنجی (طرح توجیهی)، یک عنصر مهم در ابتدای چرخه زندگی فرآیند توسعه منابع است. طرح توجیهی، فرآیندی چند مرحله‌ای و تکراری است. به طور معمول، ارزیابی اولیه پتانسیل توسعه یک پروژه، شامل مواردی از قبیل ارزیابی ویژگی‌های کلیدی فنی و اقتصادی پروژه، ارزیابی فرضیه‌ها و کاهش عدم اطمینان مربوط به توسعه و تنظیم آن در یک سطح قابل قبول، می‌باشد.

 

مبانی طرح توجیهی(Feasibility Study)

 

در حالت ایده آل، یک طرح توجیهی، زمانی قابل انجام است که اجرای پروژه، امکان‌پذیر باشد و مفاهیم به طور صحیحی مشخص و تعیین شده باشند.

 

طرح توجیهی یک هدف اصلی دارد و آن، نشان دادن این است که آیا پروژه در صورتی که طراحی، ساخت و مدیریت آن مطابق با مفاهیم مندرج در مطالعه باشد، از لحاظ اقتصادی قابل قبول و امکان‌پذیر است یا خیر.

 

به عنوان مثال، طرح توجیهی در حوزه منابع معدنی (صنعت معدن)، ذخایر معدنی، روش‌های استخراج معادن، مفاهیم مربوط به پردازش مواد معدنی و مقیاس پروژه را تعریف می کند. انجام اصولی و صحیح مطالعه امکان سنجی، منجر به بررسی جنبه های مختلف از پروژه می شود که بسیاری از آنها ممکن است نادیده گرفته شوند. بدین صورت که تمامی مفاهیم فنی و فلسفه شرکت ها با توجه به ساختار سازمانی، مسئولیت اجتماعی و زیست محیطی، کمک هزینه‌های زیربنایی و تأمین مالی تعیین می شود. تمام تصمیمات مهم در مورد چگونگی توسعه و اجرای پروژه در طول گزارش طرح توجیهی مشخص می شود. بنابراین موفقیت پروژه به مفروضات و تصمیمات تدوین شده در طرح توجیهی و توانایی و توانمندی تیم توسعه بستگی دارد.

 

سه گام طرح توجیهی:

 

1.انجام مطالعه مفهومی و قلمروسنجی برای تعیین پتانسیل پروژه و حذف گزینه‌هایی که بعید به نظر می‌رسد و تعیین اینکه آیا فرصت کافی برای توجیه سرمایه گذاری مورد نیاز برای مطالعات بیشتر وجود دارد یا خیر.

 

2. انجام مطالعات امکانسنجی مقدماتی، برای انتخاب گزینه‌های عملی ارجح از گزینه‌های لیست شده و تعریف شده توسط مطالعه قلمروسنجی و ارائه یک گزارش در مورد اینکه آیا در مطالعه امکان سنجی قطعی بعدی، به هزینه و تلاش بیشتری احتیاج است یا خیر.

 

3. انجام مطالعات امکان سنجی کامل ، برای اصلاح سناریوی عملیاتی بهینه که توسط مطالعه مقدماتی تعریف شده است. این نوع مطالعه اغلب برای حمایت از نیازهای مالی خارجی مورد استفاده قرار می گیرد. مطالعه امکان سنجی قطعی مبنای تصمیم گیری در مورد این موضوع است که آیا در واقع مطالعات بیشتری مورد نیاز است و باید انجام شود یا خیر، آیا پروژه ارزش پیگیری دارد یا خیر و آیا پروژه از لحاظ طراحی و ساخت و ساز، قابل اجرا است و نیاز به تغییر دارد یا خیر.

 

نقش مطالعات امکان سنجی در خلق ارزش 

 

یکی از ویژگی های کلیدی فرآیند طرح توجیهی این است که هنگام تعریف پروژه، میزان تأثیرگذاری متقاضی بر نتیجه پروژه در حداکثرترین مقدار خود است. با این حال در فرایند مطالعه، فقط برای یک بخش کوچکی از کل هزینه پروژه می توان یک تعریف مناسب به دست آورد.

 

در طول فرآیند مطالعه، می توان گزینه های جایگزینی برای تصمیم گیری های مربوط به اینکه آیا توسعه پروژه ادامه بیابد یا خیر، و اگر قرار است ادامه پیدا کند، چه اقداماتی جهت بهینه سازی باید انجام شود را مورد بررسی قرار داد. اما با این حال، هنگامی که یک تصمیم برای ادامه، طراحی، اجرا و ساخت و ساز پروژه گرفته و آغاز شده باشد، فرصت کمی برای تغییر آن و تاثیرگذاری بر نتیجه و خروجی پروژه وجود دارد.

 

هر مرحله مطالعه برای مالک پروژه، ارزش ایجاد می کند؛ حتی صرف نظر از چند مرحله ای بودن فرایند طرح توجیهی و جایی که مراحل مطالعه شروع می شوند و پایان می یابند و این که آیا طرح توجیهی توصیه می کند که مرحله بعدی چرخه توسعه اجرا شود یا خیر. این ارزش می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم به وجود آید. 

 

به طور مستقیم: از طریق حصول اطمینان از اینکه فرصت های رشد و ترقی، شناسایی و توسعه یافته باشند و پیکربندی مطلوب برای پروژه نیز شناسایی و مشخص شده باشد.

 

 به طور غیرمستقیم: از طریق متوقف کردن و یا هدایت کردن تلاش هایی که از لحاظ فنی و یا اقتصادی، غیرعملی و امکان ناپذیر هستند.

 

همچنین شایان ذکر است که هنگامی که یک تصمیم اخذ می شود و تلاش های مربوط به طراحی، تدارکات و ساخت و ساز آغاز می شود، صرف نظر از اینکه اجرای پروژه چقدر خوب پیش می رود، فرصت کمی برای ایجاد ارزش وجود دارد؛ بدیهی است که اجرای موفقیت آمیز و صحیح پروژه، برای ایجاد ارزش از یک مطالعه امکان سنجی خوب، ضروری است و برتری در عملیات پروژه نیز برای ارائه ارزش، لازم و حیاتی است.

 

با این حال، اگر اجرای پروژه ای خوب باشد اما پروژه به طور نادرست و ضعیف تعریف شده باشد، نمی تواند نتایجی مشابه با پروژه ای که صحیح و دقیق تعریف شده است، داشته باشد (یعنی تعریف خوب از اجرای خوب مهمتر است). به عبارتی دیگر، در هنگام اجرای پروژه، فرصت محدودی برای افزایش یا ایجاد ارزش وجود دارد. یکی از معیارهایی که باعث افزایش کیفیت فرآیند طرح توجیهی می‌شود، همین موضوع (تعریف صحیح و قوی پروژه قبل از اجرا) است.

 

اهمیت فازهای طرح توجیهی (مطالعه امکانسنجی)

هدف از هر مرحله مطالعه، پاسخ به سوالات زیر است:

 

مطالعه قلمروسنجی:

* چه می توانست باشد؟

* آیا انجام این کار و استفاده از این موقعیت، خوب است؟

 

مطالعه مقدماتی:

* چه باید باشد؟

* آیا من گزینه های متفاوتی را تحلیل کرده ام؟

* آیا من پیکربندی بهینه ای را برای پروژه، شناسایی و مشخص کرده ام؟

 

مطالعه امکانسنجی نهایی:

* چه خواهد بود؟

* چه خطراتی در این پروژه وجود دارد؟

* چه مزایایی از این پروژه حاصل خواهد شد؟

* این موقعیت سرمایه گذاری که ایجاد کرده ام، می تواند بی ثبات باشد یا خیر؟

 

اجرا و مدیریت پروژه

 

مدیریت پروژه یکی از علل اصلی موثر بر ضعیف بودن عملکرد است.

محققان معتقدند که بهبود کیفیت طرح توجیهی توسط مالک پروژه و موفقیت در اجرای پروژه و عملیات، یک عنصر کلیدی برای خلق ارزش هستند.

 

چارچوب مطالعه و توسعه پروژه

چارچوب مطالعه شامل سه مرحله است:

 

1.مطالعه قلمروسنجی:

معمولا در طی دوره اکتشاف و شکل گیری پروژه انجام می شود و شامل اقدامات ذیل است:

 

* ارزیابی فرصت های بالقوه کسب و کار (هم برای کسب و کارهای نوپا و هم قدیمی)

* شرح و توصیف ویژگی های کلی این فرصت ها شامل موارد بالقوه ای که در مرحله بعدی باید مورد مطالعه قرار بگیرند.

* تعیین محرک های اصلی برای کشف و بهره برداری از فرصت ها و رفع هر گونه نقص بالقوه زیان آور

* توسعه و افزایش فرصت ها (هم از لحاظ سرمایه و هم از لحاظ عملیات)

* شناسایی مسائل فنی مورد نیاز برای انجام تحقیقات بیشتر، مانند حفاری ژئولوژیکال یا کار آزمایش  

* تعیین هزینه ها و زمان لازم برای انجام مطالعه مقدماتی

* شناسایی منابع، پرسنل و خدمات مورد نیاز برای انجام کار بیشتر و بهره برداری از فرصت ها

* تهیه و ارائه یک گزارش جامع همراه با ضمیمه که حاوی توصیه های لازم برای ادامه کار و یا توقف کار باشد

 

2.مطالعه مقدماتی:

معمولا پس از تعریف و مشخص کردن منابع انجام می شود که شامل مراحل ذیل است:

 

* ارزیابی پایداری و دوام اقتصادی و فنی فرصت ها

* مورد بررسی قرار دادن موارد مختلف پروژه از جمله فرایندهای مختلف، استخراج مواد معدنی و مکان پروژه

* مورد ملاحظه قرار دادن ظرفیت های مختلف پروژه

* تعیین و مشخص کردن وضعیت های مطلوبی که باید در طی طرح توجیهی مورد بررسی قرار گیرد

* توصیف ویژگی های پروژه

* تعیین فرصت های اصلی کسب و کار و بررسی نقص های مضر بالقوه 

* شناسایی و تعیین میزان ریسک موجود در فرصت ها

* تعیین ماهیت و وسعت فرایندهای ژئولوژیکال، استخراج، متالورژی، زیست محیطی، بازاریابی و یا سایر کارهایی که باید در طی‌ طرح توجیهی مورد بررسی قرار گیرند

* تعیین هزینه‌ها و زمان انجام این کار و تهیه یک‌ طرح توجیهی، شامل برآورد هزینه ها و زمان برای توسعه و انجام پروژه پس از اتمام طرح توجیهی

* شناسایی منابع، پرسنل و خدمات مورد نیاز برای انجام کار بیشتر و بهره برداری از فرصت ها

* تهیه و ارائه یک گزارش جامع با ضمیمه که حاوی توصیه های لازم برای ادامه کار و یا توقف کار باشد

 

3.جمع آوری اطلاعات دقیق و مفصل (ذکر جزئیات)

طرح توجیهی معمولا پس از جمع آوری اطلاعات دقیق از تمام حوزه های مهم مربوط به اجرای پروژه انجام می شود و شامل مراحل ذیل است:

 

* شرح و توصیف اثربخشی فنی و اقتصادی یک فرصت تجاری بر اساس پروژه یا طرح پیشنهادی 

* تدوین و تهیه پیکربندی پروژه و موارد سرمایه گذاری و تعریف قلمرو پروژه، کیفیت، هزینه و زمان لازم برای اجرای پروژه پیشنهادی

* شرح و توصیف قلمرو پروژه که کاملا بهینه باشد تا اطمینان حاصل شود که کارآمدترین و بهره ورترین منابع، سرمایه و نیروی انسانی مورد استفاده در پروژه مورد استفاده قرار می گیرد.

* تعیین ریسک و میزان عدم اطمینان مربوط به این ریسک ها و ایجاد استراتژی‌هایی به منظور کاهش ریسک و کاهش احتمال تغییرات قابل توجه در ارزیابی پروژه که در طرح توجیهی شرح داده می شود

* برنامه ریزی مراحل اجرایی طرح پیشنهادی و تهیه یک برنامه مبنا و پایه برای مدیریت، کنترل، نظارت و گزارشدهی اجرای پروژه و ایجاد یک طرح مدیریتی برای مرحله عملیات

* تسهیل تدارک بودجه کافی در زمان مورد نیاز و به موقع، برای توسعه پروژه 

* ارائه یک گزارش جامع با ضمیمه که حاوی توصیه های لازم و واضح برای ادامه سرمایه‌گذاری یا توقف ان باشد.

 

کارکردها و سوءکارکردهای مطالعه امکانسنجی

منطق و هدف از انجام مطالعات و منافعی که یک فرآیند مطالعه خوب می تواند به همراه داشته باشد، واضح و مبرهن است. ضمنا به این نکته باید توجه کرد که هر یک از مراحل مطالعه دارای اهداف متفاوتي هستند. اما به طور کلی یک طرح توجیهی دارای کارکردهای ذیل است:

 

* نشان دادن قابلیت های اقتصادی و فنی یک فرصت کسب و کار بر اساس پروژه پیشنهادی

* مشخص کردن قلمرو پروژه که کاملا بهینه باشد

* تعیین ریسک پروژه و مشخصات ریسک

* تسهیل نمودن تدارک و تهیه بودجه کافی در زمان مناسب و به موقع برای توسعه و اجرای پروژه 

* ارائه توصیه هایی برای ادامه سرمایه گذاری و یا توقف آن

 

اما چگونه یک مطالعه امکانسنجی می تواند سوءکارکرد داشته باشد؟ و به عبارتی دیگر سوءکارکردهای آن چیست؟ عمدتا سوءاستفاده با اهداف فریبکارانه یا گمراه کننده، یکی از سوءکارکردهای طرح توجیهی، محسوب می شود اما شایع ترین سوءکارکرد مطالعات، ناشی از فهم و درک نادرست در مورد مراحل مطالعه و اهداف مربوط به آن است.

 

این سوءکارکرد ممکن است عامل مهمی در ایجاد شکاف بین انتظارات و توقعات از پروژه و نتایجی که در نهایت از پروژه حاصل می شود، باشد. به عبارتی دیگر می تواند موجب عدم دستیابی به نتایج مورد انتظار و عدم تحقق اهداف شود.

 

نتیجه گیری

در پایان این مقاله می توان گفت، تجربه محققان نشان داده است که مطالعات امکان سنجی (طرح توجیهی) دارای ویژگی های ذیل است:

 

* این مطالعات، معمولا منظم‌تر، بسیار جامع‌تر و دقیق‌تر از آنچه که هستند، به تصویر کشیده می‌شوند

* این مطالعات اغلب برای سنجش و بررسی اهداف از قبل تعیین شده، مناسب نیستند

* این مطالعات بیشتر بر مسائل فنی و هزینه‌های حیاتی کسب و کار و مسائل مربوط به اتمام و تحویل پروژه، تمرکز دارند

 

گزارشات ضعیفی که در صنعت معدن ارائه شده است، نشان می دهد که تنها نیمی از پروژه‌ها توانسته‌اند انتظارات مطالعات امکان سنجی خود را برآورده کنند و نیاز به رویکردی بهتر برای انجام فرایند طرح توجیهی وجود دارد. این مقاله توانست موارد ذیل را ارائه دهد:

 

* ارائه نکاتی برای بهبود فرایند طرح توجیهی

* ارائه چارچوبی برای انجام طرح توجیهی 

* ارزیابی حداقل استانداردها و بهترین شیوه برای ارزیابی پروژه‌ها از لحاظ سازگاری و تناسب با هدف

 

 

موسسه سپینود شرق با دارا بودن نیروهای متخصص در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد در زمینه‌های مهندسی صنایع و مدیریت و اقتصاد و بیش از ده سال سابقه فعالیت در مشاوره سرمایه گذاری و تهیه طرح‌های مطالعات فنی و اقتصادی و همچنین دارای گرید الف از «کانون مشاوران سرمایه‌گذاری بانکی» و پروانه خدمات فنی مهندسی از وزارت صنعت و معدن و تجارت و عضو«انجمن شرکت‌های مشاور و سرمایه‌گذاری نظارت طرح‌ها» شما را در انجام مطالعات امکانسنجی یاری می کند.

 

 

تهیه شده در موسسه سپینود شرق

کلیه حقوق این وبسایت متعلق به موسسه سپینود شرق می باشد. .