در یک گزارش تصمیم، مطالعه امکانسنجی و نیز مزیت‌های انجام آن بر اساس روش BOT تهیه می گردد.
برای واگذاری ارائه خدمات ساخت یا بهره‌برداری به بخش خصوصی لازم است در ابتدا نیاز‌ها و مشخصات کلیدی تعیین شود، سپس گزارش تصمیم به واگذاری پروژه توسط نهاد واگذارنده تهیه شود. در این گزارش تصمیم، طرح امکانسنجی و نیز مزیت‌های انجام آن بر اساس روش BOT تهیه می گردد. معمولاً این کار به‌وسیله نهاد دولتی سرمایه پذیر انجام می‌گردد. گزارش فوق شامل میزان نیاز به برق، حمل‌ونقل، آب و دیگر سرویس‌های عمومی و نیز اولویت‌ها می‌باشد. در این گزارش مؤسسات درگیر، نیاز به نیروگاه‌های اضافی یا یک‌راه، پل، بندر خدماتی، یا دیگر زیرساختمان حائز اهمیت در اقتصاد کشور در طول یک دوره خاص معین می‌شوند.
سپس دولت میزبان روی امکان برآورده کردن آن نیاز، با استفاده از یکی از روش‌های تأمین منابع مالی، تمرکز می‌کند، که یکی از این گزینه‌های ممکن نیز روش BOT است. در موارد معدودی، امکان دارد که یک شرکت یا توسعه‌دهنده، ابتدا یک پروژه را تعریف کرده و سپس ایده خود را به دولت پیشنهاد دهد. در این مرحله، معمولاً یک امکانسنجی اولیه ( طرح توجیهی مقدماتی) باید انجام گیرد. مطالعه امکانسنجی اولیه، اندازه، محل، گزینه‌های فنی و محیط‌زیست پروژه را به‌دقت آنالیز خواهد کرد.
درصورتی‌که سرمایه‌پذیر تجارب زیادی از پروژه‌های BOT نداشته باشد، احتمالاً در این مقطع مشاوران باتجربه‌ای را بکار خواهد گرفت تا مطمئن شود که پروژه به‌خوبی هدایت می‌شود و منافع ملی در طرح لحاظ می‌گردد. دولت میزبان می‌تواند از کمک‌های فنی آژانس‌های حمایتی بین‌المللی یا منطقه‌ای برای کاهش هزینه‌های مشاوره و مطالعات موردنیاز در مرحله مطالعات، استفاده نماید.
فقدان کنترل مستمر بر پروژه‌ها BOT یا مدیریت ضعیف بر آن‌ها، یک اعتراض متداول از سوی سرمایه‌گذاران باتجربه در این‌گونه پروژه‌ها است. بنابراین دولت میزبان باید با یک مدیر پروژه قرارداد ببندد، که او نقش رهبری و هماهنگی موردنیاز برای گسترش یک پروژه BOT را خواهد داشت. مدیر پروژه ممکن است کارمند دولت یا یک متخصص خارجی باشد.
مرحله بعدی تصمیم‌گیری در این مورد است که آیا روش BOT دنبال شود یا خیر. ادامه پروسه تعریف پروژه، با فرآیند آماده‌سازی، از طریق دعوت مناقصه گران و درخواست برای ارائه پیشنهادات، برای ارسال پیشنهادات طراحی، ساخت و تأمین مالی، پیگیری خواهد شد.
آماده‌سازی دولت برای مناقصه
گام بعدی برای دولت این است که درباره روش آماده‌سازی تصمیم‌گیری کنید. گزینه‌های متفاوتی شامل مناقصه رقابتی، مذاکره انحصاری با یک شرکت، یا بعضی سیستم‌های مناقصه محدود می‌باشد.
بیشتر دولت‌ها، ابتدا پتانسیل سرمایه‌گذاری را پیش‌بینی و ارزیابی می‌کنند و بر آن اساس تصمیم می‌گیرند که آیا استفاده از روش مناقصه رقابتی مناسب است یا روش دیگری. در فرآیند آماده‌سازی، حضور تعداد زیادی از مناقصه گذاران اولویت اول دولت نیست؛ بلکه هدف از طراحی فرآیند آماده‌سازی (مناقصه و انتخاب برنده)، بیشتر می‌بایست جذب سرمایه‌گذاران جدی و باکیفیت باشد. اگر شرایط همان‌گونه باشد که معمولاً وجود دارد، مناقصه رقابتی استفاده می‌شود. در این حالت دعوت از سه، چهار یا پنج پیشنهاددهنده، برای دستیابی به اهداف دولت میزبان کافی می‌باشد.
در درخواست برای پیشنهاد‌ها، یک تعریف کامل از پروژه ارائه می‌شود و معمولاً در این تعریف چهار سرفصل است که باید شرح داده شوند که شامل: طرح توجیهی فنی اقتصادی (امکانسنجی) اولیه حجم پروژه (اندازه)، مدت اجرا، طبیعت کار و تقریبی از درآمد برآورد شده پروژه است. همچنین می‌توان توصیه کرد که موافقت‌نامه پروژه نیز در اسناد دعوت به مناقصه موجود باشد.
این مرحله از دید دولت میزبان(سرمایه پذیر) بسیار حائز اهمیت است. اگر تعریف ابتدایی پروژه غیرعملی باشد، یا اگر معیارهای دولت برای تعیین برنده، غیرواقعی یا غیر روشن باشند سرمایه‌گذاران علاقه‌مند، تمایلی به شرکت در مناقصه نخواهند داشت. یک بسته مناقصه باکیفیت و شفاف، و فرایند ارزیابی پیشنهادات که خوب تعریف‌شده، اهمیت زیادی در موفقیت یک پروژه BOT دارند. پیشنهاددهندگان باتجربه، بسته مناقصه و فرآیند ارزیابی را به‌عنوان یک نمایانگر مهم اجرایی بودن پروژه و تعهد دولت میزبان به موفقیت پروژه، در نظر می‌گیرند.
فرآیند مناقصه باید روشن و پیوسته باشد در غیر این صورت مناقصه گذاران جدی از پیگیری مناقصه منصرف می‌شوند. ازنقطه‌نظر دولت میزبان، این روند مناقصه و فرآیند ارزیابی است که مواد مرجع پروژه را معین می‌کند و به مقدار زیادی در کیفیت رقابت و سرمایه‌گذاری‌ها تأثیرگذار است. تجربه نشان می‌دهد که انتخاب مناسب‌ترین کنسرسیوم پروژه، معمولاً بزرگ‌ترین عامل موفقیت یا شکست پروژه BOT است.
اجزای طرح توجیهی فنی اقتصادی یا مطالعات امکانسنجی(Feasibility Study) در پروژه‌های BOT
پس‌ازآنکه یک پروژه تعریف‌شده و نیاز به آن شناسایی گردید، دولت می‌بایست انجام یک مطالعه پیش امکانسنجی (طرح توجیهی مقدماتی) برای آن پروژه را هدایت نماید. این مطالعه نیازهای اولیه به پروژه را تعیین می‌نماید، موافقت‌ها و مخالفت‌ها در برابر تأمین مالی BOT یا تأمین مالی توسط دولت را وزن می‌دهد و مبنایی برای آماده‌سازی پروژه ایجاد می‌نماید.
بدون یک پیش مطالعه امکانسنجی جامع، دولت قادر نخواهد بود که یک چهارچوب برای انتخاب پیمانکار پروژه را طراحی نماید که به اهداف پروژه دست یابد و طی مراحل مناقصه و مذاکرات بعدی، در برابر بانیان پروژه احتمالی، دولت دست بالا نخواهد داشت.
یک مطالعه پیش امکانسنجی (طرح توجیهی مقدماتی) دست‌کم می‌بایست موارد زیر را ایجاد و ارزیابی نماید:
مشخصات اولیه پروژه
منابع ورودی پروژه و امکان‌پذیری تأمین آن‌ها
موقعیت، شرایط زمین‌شناسی و دسترسی به کارگاه پروژه
تأثیرات زیست‌محیطی اجرای پروژه
بررسی اولیه احتمال پذیری پروژه ازلحاظ فنّاوری و مهندسی
تنظیم زمان‌بندی (این برنامه می‌بایست به‌اندازه کافی منعطف باشد که اجازه پاسخگویی به تغییر شرایط و تاخیرات اجرا را بدهد)
آنالیز ریسک و تقسیم ریسک بین بخش خصوصی و بخش عمومی
ارزیابی مالی از سودآوری پروژه، شامل تحلیل حساسیت با استفاده از فرضیات مختلف برای متغیرهای کلیدی
مطالعه پیش امکانسنجی، همچنین می‌تواند به‌عنوان مبنای مطالعه امکانسنجی مالی نیز بکار رود، که معمولاً توسط بانی پروژه‌ها بر اساس خواسته وام‌دهندگان و به‌عنوان بخشی از محتوای پیشنهاد مناقصه تهیه می‌گردد.
وقتی مطالعه پیش امکانسنجی تحلیل‌شده و رویکرد BOT (برای تأمین مالی پروژه) انتخاب گردید، زمان تصمیم‌گیری روی روش انتخاب پیمانکار پروژه می‌رسد. سازمان دولتی مسئول این امر، می‌بایست مناسب‌ترین روش برای آن پروژه خاص را برگزیند که عموماً برای جلوگیری از ایجاد تصویر منفی در افکار عمومی، انتخاب مناسب‌ترین پیمانکار پروژه خصوصی و راضی کردن وام‌دهندگان، از روش مناقصه رقابتی استفاده می‌شود.
اگر روش مناقصه انتخاب شد، نتایج به‌دست‌آمده در حین امکانسنجی، می‌بایست به‌عنوان مبنای تهیه اسناد مناقصه استفاده شود. به‌ویژه حداقل‌های استاندارد عملکرد پروژه و پارامترهای اقتصادی، که باید در تهیه پیشنهاد‌ها مناقصه، و در صورت موفقیت در مناقصه در ساخت و بهره‌برداری از تأسیسات پروژه، توسط مناقصه گردیده شود، طراحی می‌گردد. همچنین مطالعه امکانسنجی می‌بایست برای تدوین معیارهای ارزیابی پیشنهاد‌ها در فرآیند مناقصه، نیز بکار رود.
مطالب مفید:
مطالعات امکان سنجی در پروژه های عمومی و خصوصی (PPP)
تشکیل تیم آماده‌سازی (انتخاب پیمانکار)
پیش از آنکه دولت، فعالیت انتخاب پیمانکار پروژه را آغاز نماید، توصیه می‌گردد که کمیته آماده‌سازی (انتخاب پیمانکار) یا یک تیم پروژه که مسئول آماده‌سازی و هدایت فرآیند انتخاب پیمانکار باشد را ایجاد نماید. این کمیته می‌بایست، حداقل ترکیب زیر را در برداشته باشد:
مسئول رده‌بالای دولتی از سوی سازمان دولتی مسئول واگذاری پروژه
یک مسئول حقوقی دولتی که تجربه در واگذاری پروژه‌های BOT و انعقاد قرارداد را داشته باشد.
یک مسئول فنی دولتی که دانش فنی مربوط به پروژه را دارا باشد.
یک مدیر مالی دولتی باتجربه لازم در تأمین مالی پروژه‌ای.
به کمیته آماده‌سازی پیشنهاد می‌شود از خدمات مشاوران باتجربه در انتخاب پیمانکار و اجرای پروژه‌های BOT استفاده نماید سازمان دولتی مسئول واگذاری پروژه، ممکن است علاوه بر این کاربران پروژه نیز برای عضویت در کمیته دعوت نماید (مثلاً یک نماینده از سازمان یا اتحادیه مصرف‌کنندگان) تا شفافیت و اعتماد عمومی به فرآیند واگذاری پروژه را افزایش دهد. روش دیگر نگهداری سوابق فرآیند واگذاری و انتشار آن‌ها پس از انتخاب برنده مناقصه یا اختتام پروژه بدون انتخاب برنده خاص می‌باشد.
این سوابق شامل اطلاعاتی مانند خلاصه‌ای از امکانسنجی، سرفصل‌های اصلی هر پیشنهاد و درنهایت خلاصه‌ای از ارزیابی پیشنهادات می‌بایست باشد. و البته بدیهی است که موارد محرمانه مربوط به مناقصه گران نمی‌بایست علنی گردد. مستندات این سوابق به دولت نیز کمک می‌نماید تا بر پروژه‌های BOT که توسط سازمان‌های دولتی یا مقامات محلی پیش برده می‌شوند، کنترل و نظارت مناسب را داشته باشد.
چرا پروژه های BOT شکست میخورند؟
• کمبود تجربه
• مقررات و عدم حمایت قانونی
• تعریف چهارچوب پروژه
• شاخص های شفاف مناقصه
• امکانسنجی مستقل
• پیش صلاحیت و افزایش ریسک رقابت
• زمان بندی و تعهد به فرآیند آماده سازی
منبع:
راهنمای توسعه زیرساخت‌ها از طریق پروژه‌های ساخت بهره‌برداری واگذاری
ترجمه: دکتر مصطفی خانزادی
مهندس گرشاسب خزائنی
تهیه شده در گروه تولید محتوی سپینود شرق
کلیه حقوق این وبسایت متعلق به موسسه سپینود شرق می باشد.
